विराटनगर, भाद्र ११ गते । मगही संस्कृति ज्ञान विज्ञानको भण्डार हो । त्यसैले, नेपालको तराई क्षेत्रमा मगही संस्कृतिहरुको निकै ठुलो प्रभाव रहेको छ । प्रायः जसो मगही संस्कृतिहरु प्रकृति मैत्री ज्ञान विज्ञानमा आधारित छन् । जस्तै तुलसी पुजा, आनन्द पुजा, घरको गोसाई पुजा, थान पुजा, सतुवाईन, चौरचन, चैत्र नवमी, बैसाखी नवमी, आदी । अनेकौं पर्वहरु मध्ये चौरचन एक महत्वपूर्ण पर्व हो । मगही संस्कृतिमा मूर्ति पुजा नभएपनि हाल मूति पुजा गर्ने परम्परा चलेको छ ।
चौरचन पर्व तराईको लगभग सबै जिल्लाका सबै जातिहरुले आफनो सुविधा र उपलब्ध सामग्रीहरुको आधारमा मनाउने गर्छ । ठाँउ अनुसार फरक फरक भए पनि उदेश्य एउटै रहेको देखिन्छ । यस दिन विहानै देखि घर घरमा चहलपहल बढेको हुन्छ । साँझमा चन्द्रमालाई अर्ध दिएर वा पुजा गरेर मनाउने चलन रहेको छ । यस पर्वको तिथि भदौ शुल्क चौथी रहेको छ । चन्द्रमालाई देखाएर इष्टमित्र सहित परिवारजनलाई चतुष्कोण बेदी स्थलमा घरको छोरा मान्छेले प्रसाद ग्रहण गर्छ अनि सबैलाई प्रसाद ग्रहण गर्ने गराउने चलन मगही संस्कृतिमा छ ।

यस पर्वलाई चौठी चान, चौठचन र अहिले गणेश चतुर्थी पनि भन्ने गर्दछ । घरको एक जना महिलाले दिनभर उपवास बसेर साँझपख चन्द्रमालाई विधिवत् पुजा गर्ने चलन छ । चन्द्रमा प्रकृति हुन् । चन्द्रमाले सितलता प्रदान गर्छ । अर्थात मान्छेको मन भावना सधै सितल रहोस्, स्थीर रहोस्, शान्त रहोस् भन्ने उदेश्य रहेको छ । मान्छेको मनमा रहेको अनेकौं नकारात्मक भावनाहरु, अनावश्यक रिसहरुले आफनो मात्रै नभई घर परिवार, समाजलाई नै प्रगति हुनबाट रोक्छ । प्रगति, उन्नति गर्नको लागि हरेक मान्छेको मन चन्द्रमाको प्रकाश जस्तै सितल र शान्त हुनु पर्छ र यसले सकारात्मक समाज निर्माणमा महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्छ भन्ने विश्वास छ । सकारात्मक समाजले जीवन सुख र समृद्ध समाज निर्माण गर्छ । चौरचन पर्वले यस विषयलाई प्रतिनिधित्व गर्छ ।
चौरचन पर्वमा प्रयोग हुने सामग्रीहरु ः यो पर्वमा मूर्ति पुजा हुदैन् । यसमा प्रकृति पुजा मात्रै हुन्छ । यसमा पुरी, पुरुकिया, खजुरिया, खाजा, लडु (पानी र चिनिले बनेको), खिर, जस्ता परिकारहरु बनाईन्छ भने दही, केरा, नारिवल, नेमो (कागती), स्याउ र अन्य फलफुलहरु, केराको पातमा चढाईन्छ । पान सुपाडी, तुलसीको पात समेत चढाउने चलन रहेको छ । घरको माटोको आँगनमा गाईको गोवरले लिपेर वा पक्काको आँगनमा चामलको पिठोको पिठारीले चौका बनाईन्छ । त्यसपछि चढाउने सबै प्रसादहरु विधि अनुसार पुजाको लागि राखिन्छ । यस कार्यले सिपको पनि विकास गर्छ । माटोको मटकुरी, झपना, दिप, बाँसको चँगेरी वा कुश र ऊनले बनाएको डालिया, पितलको भाडा, कलस आदी सामग्रीहरुको प्रयोग गरिन्छ । यसले मगही संस्कृतिको कला र सीप दुवै क्षेत्रलाई उच्च मूल्यांकन गर्दै यो मगही लोक पर्व मनाईन्छ ।
नेपाल बहुजातिय, बहुभाषिय, बहुसांस्कृतिक र सबैको रितिरिवाज, संस्कार, संस्कृति, धर्मलाई सम्मान गर्ने राष्ट्र हो । तर, नेपालमा एक करोड भन्दा बढी जनसंख्याले मनाउने प्रकृतिमैत्री पर्व चौरचनको शुभकामना सरकारको कुनै तहबाट नआउनु दुखत कुरा हो । यस प्रति चौरचन मनाउने सबै मगही संस्कृतिका समाजहरुको ध्यानआकर्षण भएको छ । यस प्रति तिनै तहको सरकारलाई ध्यान जाओस् र चौरचन पर्वले पनि सरकारी मान्यता प्राप्त होस् भन्ने भावना व्यक्त गर्दै चौरचन पर्वको हार्दिक शुभकामना व्यक्त गर्दै यसको संरक्षण गर्न सबैलाई हार्दिक अनुरोध छ । लेखक भाषा संस्कृति प्रतिष्ठान मोरंगका अध्यक्ष हुनुहुन्छ ।